Zgodnie ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz.U. 2019 poz. 1818), powstałą z inicjatywy Prezydenta Andrzeja Dudy nową formą organizowania wsparcia dla mieszkańców społeczności lokalnej są centra usług społecznych (http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001818/T/D20191818L.pdf).
Centra usług społecznych (CUS) to nowa jednostka organizacyjna gminy i nowa instytucja lokalnej polityki społecznej, która będzie służyć rozwojowi i integracji usług społecznych organizowanych i świadczonych na poziomie lokalnym. Docelowo CUS-y mają stanowić miejsca, w których nastąpi pełna koordynacja usług społecznych w jednym miejscu, z myślą o wszystkich mieszkańcach gminy. Centra usług społecznych będą także źródłem kompletnych informacji o usługach społecznych.
CUS ma być miejscem, w którym każdy mieszkaniec, bez względu na dochód i sytuację społeczną, otrzyma wsparcie w sposób zindywidualizowany (usługi „szyte na miarę”). Realizacja usług odbywać się będzie przy ścisłej współpracy lokalnych usługodawców: organów administracji publicznej, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, podmiotów ekonomii społecznej.
Tworzenie centrów usług społecznych ma być dla gmin możliwością, a nie obowiązkiem. Ustawa pozwoli tworzyć CUS przez zainteresowane samorządy gminne w dwóch trybach:
– przez przekształcenie ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych – wówczas centrum będzie funkcjonowało na obszarze jednej gminy, przejmując przy tym obecne zadania ośrodka pomocy społecznej;
– przez utworzenie centrum, na podstawie porozumienia władz gminnych, dla dwóch lub większej liczby gmin – wówczas centrum będzie funkcjonowało obok gminnych ośrodków pomocy społecznej.
W ramach struktury organizacyjnej centrum przewidziano:
1) Stanowisko dyrektora centrum.
2) Zespół do spraw organizowania usług społecznych (w skład zespołu wchodzą organizator usług społecznych oraz koordynatorzy indywidualnych planów usług społecznych w liczbie dostosowanej do potrzeb wynikających z uwarunkowań lokalnych).
3) Zespół do spraw realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej (organizator pomocy społecznej, specjaliści z zakresu pracy socjalnej, pracy z rodziną oraz inni specjaliści realizujący zadania z zakresu pomocy społecznej, w tym w zakresie integracji społecznej). W ramach zespołu może zostać wyodrębniona komórka realizująca zadania z zakresu pracy socjalnej. W ramach zespołu centrum zatrudnia pracowników socjalnych.
4) Stanowisko organizatora społeczności lokalnej.
W centrum mogą zostać wyodrębnione zespoły lub stanowiska inne niż wyżej określone, jeżeli potrzeba ich wyodrębnienia wynika z uwarunkowań lokalnych lub rodzaju usług społecznych lub innych zadań realizowanych przez centrum. W strukturze organizacyjnej centrum nie mogą funkcjonować jednostki zapewniające pobyt całodobowy.
Szkolenia z zakresu zarządzania i organizacji usług społecznych (dotyczące opracowywania i realizacji indywidualnych planów usług społecznych oraz szkolenia z zakresu organizacji społeczności lokalnej) mają organizować regionalne ośrodki polityki społecznej. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2020 r. w sprawie szkoleń dla pracowników centrum usług społecznych znajduje się pod linkiem:
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000664
Jednym z pierwszych narzędzi wspomagających proces tworzenia CUS-ów był konkurs na przeprowadzenie pilotażu rozwiązań przewidzianych w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, tj. wypracowanie i przetestowanie funkcjonowania modelowych rozwiązań w zakresie integracji i rozwoju usług społecznych adresowanych do ogółu mieszkańców (usług społecznych użyteczności publicznej), dostosowanych do specyfiki określonych typów wspólnot samorządowych szczebla podstawowego (gmin), przy wykorzystaniu centrum usług społecznych (CUS) jako nowej jednostki organizacyjnej.
Założenia konkursu były następujące:
- Konkurs został przeprowadzony w oparciu o Program Operacyjny: Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020, Działanie: 2.8 Rozwój usług społecznych świadczonych w środowisku lokalnym.
- Instytucją Organizująca Konkurs było Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
- Planowana liczba CUS-ów: 30.
- Środki z Europejskiego Funduszu Społecznego i Budżetu Państwa przeznaczone na konkurs: 100 000 000 zł. Wkład własny nie był wymagany.
Według Minister MRPiPS Marleny Maląg „chodzi o wypracowanie i przetestowanie funkcjonowania 30 modelowych rozwiązań w zakresie integracji i rozwoju usług społecznych adresowanych zarówno do ogółu mieszkańców, jak i do grup o szczególnych potrzebach, np. osób z niepełnosprawnościami, osób starszych, rodzin wielodzietnych. Pozwoli to gminom na dostosowanie świadczonych usług i do potrzeb mieszkańców gminy, i do własnych możliwości finansowych. (…) Zależy nam, aby wraz z funkcjonowaniem centrów usług społecznych stale poszerzała się oferta świadczonych przez nie usług. W tym celu, korzystając ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, przetestujemy działalność tych podmiotów. To ważne, by mieszkańcy mogli otrzymać kompleksowe wsparcie w jednym miejscu. Wierzę, że jest to możliwe.” (Źródło: https://www.gov.pl/web/rodzina/ruszyl-konkurs-na-pilotaz-centrow-uslug-spolecznych).
Okres realizacji projektu nie może przekroczyć 36 miesięcy. Wnioskodawca musi zapewnić, że co najmniej 80 proc. kosztów bezpośrednich projektu zostanie przeznaczonych na rozwój nowych miejsc świadczenia usług społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem usług realizowanych w społeczności lokalnej (zasada deinstytucjonalizacji). Co najmniej 30 proc. kosztów bezpośrednich projektu wnioskodawca musi przeznaczyć na zlecenie realizacji usług społecznych organizacjom pozarządowym lub podmiotom ekonomii społecznej.
W ramach projektu finansowane mogą być usługi wchodzące w zakres interwencji EFS, obejmujące: wsparcie rodziny i pieczy zastępczej, wsparcie osób z niepełnosprawnościami, osób starszych i osób w kryzysie bezdomności, opiekę nad dziećmi do lat 3, aktywizację zawodową, mieszkalnictwo społeczne, chronione i wspomagane, reintegrację społeczno-zawodową, usługi zdrowotne, opiekuńcze, a także wsparcie opiekunów faktycznych.
Wnioskodawca musi zapewnić, że CUS będzie dążyć do zapewnienia koordynacji usług społecznych i zdrowotnych oraz współpracy z publicznymi służbami zatrudnienia.
Za pośrednictwem Centrów Usług Społecznych gminy mają możliwość realizowania już świadczonych usług społecznych, mogą też cedować na te jednostki nowe usługi (jako zadania własne fakultatywne), wynikające z programów usług społecznych, przyjmowanych w formie uchwał przez rady gminy.
Centra usług społecznych mogą funkcjonować w ramach czterech typów:
Typ 1. – CUS działające na obszarze jednej gminy, powstałe przez przekształcenie ośrodka pomocy społecznej.
Typ 2. – CUS działające na obszarze dwóch lub więcej gmin, powstałe na podstawie porozumienia gmin, funkcjonujące obok OPS jako odrębna jednostka organizacyjna gminy.
Typ 3. – CUS działające na obszarze gminy powyżej 100 tys. mieszkańców, powstałe przez utworzenie w mieście nowej jednostki organizacyjnej, odrębnej w stosunku do funkcjonującego w tym mieście OPS.
Typ 4. – CUS działające w miastach na prawach powiatu (z wyłączeniem miast wojewódzkich), powstałe przez przekształcenie MOPR (miejskiego ośrodka pomocy rodzinie – placówki wsparcia łączącej zadania ośrodka pomocy społecznej i powiatowego centrum pomocy rodzinie).
Gminami z województwa lubelskiego, które ostatecznie zostały wybrane do dofinansowania są Gmina Bełżyce („Nowa jakość usług społecznych w gminie Bełżyce”), Gmina Wojcieszków („Wysoka jakość usług społecznych dla mieszkańców gminy”) oraz gmina Opole Lubelskie („CUS w Gminie Opole Lubelskie”). Wymagana trwałość projektu to trzy lata od zakończenia jego realizacji.
Więcej informacji na temat konkursu i jego wyników znajduje się pod linkiem: https://www.power.gov.pl/nabory/1-266/.
Centra usług społecznych dają nadzieję na zintegrowanie usług społecznych tak, aby ułatwić dostęp do nich wszystkim mieszkańcom. Ideą jest dążenie do zapewnienia usług jak najbardziej odpowiadających na potrzeby wspólnoty samorządowej, z uwzględnieniem różnych potrzeb, faz życia, sytuacji całych rodzin. Centra mają za zadanie rozwijać sieć usług środowiskowych, wzmacniać więzi społeczne, integrować i rozwijać wspólnoty, budować ideę samopomocy, a tym samym dawać poczucie bezpieczeństwa i poprawiać jakość życia wszystkich członków lokalnej społeczności, wpisując się tym samym w rozwój idei deinstytucjonalizacji.
